بررسی و تعیین شاخص های تشخیص اراده و قوه تمییز در بیماران روانی ارجاعی به بخش روان پزشکی قانونی

زمینه و هدف: با توجه به عدم وجود تعاریف دقیق واژه ­های اراده و تمییز از دیدگاه حقوق و روان­شناسی و انطباق این تعاریف با اختلالات روانی و هم چنین وجود اختلاف نظر بین کارشناسان جهت تعیین مسئولیت کیفری بیماران روانی براساس ماده 149 قانون مجازات اسلامی لازم شد تا در جهت تعیین شاخص‌های این دو مفهوم این طرح پژوهشی انجام پذیرد. روش بررسی: این پژوهش با به کار گیری تکنیک فوکوس گروپ و برگزاری پنج جلسه تخصصی با حضور روان­ پزشکان، حقوق­ دانان و قضات شعب مختلف برگزار گردید. در هر جلسه متن ماده واحده 149 قانون مجازات اسلامی در اختیار افراد قرار گرفت و از آن­ها خواسته شد دو واژه اراده و قوه­ ی تمییز که در متن این ماده واحده به آن اشاره شده است را تعریف کنند. یافته­ ها و نتیجه گیری: با جمع بندی مطالب مطرح شده توسط قضات؛ روان­ پزشکان و حقوق ­دانان تعاریفی کاربردی برای دو واژه تمییز و اراده ارایه گردید: اراده "نوعی توانمندی نفسانی توأم با شعور است که به طور مستقیم منشأ بروز رفتار می­شود و در همراهی با صفت قدرت منجر به اختیار و انتخاب آزاد عمل در مقابل اجبار و اضطرار می گردد". اگر فاعل قدرت نداشته باشد، عملی به وقوع نمی­ پیوندد و اگر قدرت داشته باشد و اراده نداشته باشد فعل او اختیاری محسوب نمی­ گردد. قوه تمییز را نیز می‌توان این گونه توصیف نمود: "توانایی فهم ماهیت افعال و درک و پیش بینی آثار و تبعات آن برای خود و دیگران و قدرت تشخیص مباح از ممنوع".